Midyat, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde, tarihi boyunca birçok medeniyete ev sahipliği yapmış kadim bir yerleşim yeridir. Mardin iline bağlı olan bu bölge, Mezopotamya’nın bereketli topraklarına yakınlığı ve stratejik konumu nedeniyle tarih boyunca önemli bir yerleşim merkezi olmuştur.
İlkçağ ve Asurlular Dönemi
Midyat‘ın tarihi, M.Ö. 9. yüzyıla kadar uzanmaktadır. İlkçağlarda bu bölge, Asurluların egemenliği altında bulunmaktaydı. Asurlular, Mezopotamya’nın geniş topraklarında güçlü bir imparatorluk kurmuş ve Midyat da bu imparatorluğun önemli şehirlerinden biri olmuştur. Asur tabletlerinde, Midyat çevresindeki yerleşim yerlerinin ticaret ve zanaat merkezi olarak öne çıktığına dair kayıtlar bulunmaktadır.
Süryaniler ve Hristiyanlık
M.S. 2. yüzyılda Hristiyanlık, Süryani misyonerler aracılığıyla Midyat ve çevresinde yayılmaya başlamıştır. Süryaniler, bölgenin kültürel ve dini dokusunu derinden etkilemiştir. Bu dönemde Midyat, Süryani Hristiyanlığının önemli merkezlerinden biri haline gelmiştir. Süryani rahipler ve zanaatkarlar, Midyat‘ta kiliseler ve manastırlar inşa etmişlerdir. Mor Gabriel Manastırı (Deyrulumur) ve Mor Augin Manastırı, bu dönemin önemli yapılarındandır. Bu dini yapılar, Süryani mimarisinin ve sanatının en güzel örneklerini temsil eder.
Bizans ve Arap Dönemi
Bizans İmparatorluğu, Midyat ve çevresine 4. yüzyıldan itibaren hakim olmuştur. Bizans döneminde, bölge Hristiyanlığın önemli bir merkezi olarak varlığını sürdürmüştür. Ancak, 7. yüzyılda Arap akınları başlamış ve İslam orduları bölgeyi fethetmiştir. Arap egemenliği döneminde, Midyat’ta İslam kültürü ve yaşam tarzı yaygınlaşmıştır. Bu dönemde, bölgedeki Hristiyan ve Müslüman topluluklar bir arada yaşamış ve kültürel bir zenginlik ortaya çıkmıştır.
Ortaçağ ve Artuklular Dönemi
11. yüzyılda Selçukluların Anadolu’ya girişi ile birlikte Midyat, kısa süreli olarak Selçuklu egemenliği altına girmiştir. 12. yüzyılda ise bölge, Artuklu Beyliği’nin kontrolüne geçmiştir. Artuklular döneminde Midyat, ticaret yolları üzerinde önemli bir durak haline gelmiş ve ekonomik olarak gelişmiştir. Artuklu mimarisi, bu dönemde Midyat’ın yapılarında kendini göstermiştir.
Osmanlı Dönemi
13. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nun bölgeyi fethetmesiyle birlikte, Midyat Osmanlı idaresine dahil olmuştur. Osmanlı dönemi, Midyat’ta nispeten sakin ve istikrarlı bir dönem olarak geçmiştir. Bölgedeki dini ve kültürel çeşitlilik, Osmanlı yönetiminin hoşgörüsü altında korunmuş ve devam etmiştir.
Midyat’ın geçmiş tarihi, bölgenin kültürel ve dini çeşitliliğini yansıtan zengin bir mozaik sunmaktadır. Asurlular, Süryaniler, Bizanslılar, Araplar, Artuklular ve Osmanlılar gibi farklı medeniyetlerin izlerini taşıyan Midyat, tarih boyunca önemli bir kültür ve ticaret merkezi olmuştur. Bu kadim şehir, günümüzde de tarihi mirasını koruyarak geçmişin izlerini yaşatmaya devam etmektedir.